Văn hóa doanh nghiệp là sự tổng hòa của quan niệm giá trị, tiêu chuẩn đạo đức, triết lý kinh doanh, quy phạm hành vi, ý tưởng kinh doanh, phương thức quản lý và quy tắc, chế độ được toàn thể thành viên trong doanh nghiệp chấp nhận, tuân theo. Văn hóa doanh nghiệp lấy việc phát triển toàn diện con người làm mục tiêu cuối cùng. Cốt lõi của văn hóa doanh nghiệp là tinh thần doanh nghiệp và quan điểm giá trị của doanh nghiệp.

            Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và sự chuyển đổi cơ chế kinh doanh, các doanh nghiệp phải trở thành đơn vị sản xuất kinh doanh tự chủ. Doanh nghiệp muốn đứng vững trong cạnh tranh thị trường gay gắt, nhất thiết phải xây dựng văn hóa doanh nghiệp. Trong quá trình phát triển, mỗi doanh nghiệp đều nỗ lực xây dựng một hệ thống quan điểm giá trị để công nhân, viên chức, người lao động chấp nhận, tạo ra sự hài hòa trong nội bộ doanh nghiệp, một không khí văn hóa tích cực để phát huy thế mạnh văn hóa của tập thể, tăng cường nội lực và sức mạnh của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp là một giai đoạn phát triển của tư tưởng quản lý doanh nghiệp hiện đại, thể hiện sự chuyển dịch chiến lược phát triển kỹ thuật, thương hiệu, nhằm tạo nên những sản phẩm chứa hàm lượng văn hóa cao. Bởi thế, có thể coi văn hóa doanh nghiệp là yếu tố tối quan trọng của thực tiễn doanh nghiệp đương đại.

            Văn hóa doanh nghiệp phải được xây dựng dựa trên bản sắc văn hóa dân tộc, là cơ sở để phát triển toàn diện. Bản chất văn hóa doanh nghiệp là đối nội phải tăng cường tiềm lực, quy tụ được sức sáng tạo của công nhân, viên chức, lao động, khích lệ họ sáng tạo ra nhiều lợi nhuận cho doanh nghiệp; đối ngoại phải được xã hội chấp nhận, có sự chọn lọc. Cả hai mặt này đều liên quan đến văn hóa dân tộc, liên quan tới quan niệm giá trị, đặc trưng hành vi của dân tộc. Nếu trong doanh nghiệp biết xây dựng văn hóa doanh nghiệp trên cơ sở bản sắc văn hóa dân tộc thì họ sẽ thành công, còn nếu chỉ biết du nhập nguyên xi mô hình văn hóa doanh nghiệp nước ngoài, không gắn kết với nền văn hóa của dân tộc mình thì họ sẽ thất bại. Ngày nay, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những cơ hội mới; toàn cầu hóa kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp phải có sự tính toán, lựa chọn sáng suốt; không thể để xảy ra tình trạng quốc tế hóa văn hóa doanh nghiệp, mà phải trên cơ sở văn hóa Việt Nam để thu hút lấy tinh hoa của nhân loại, sáng tạo ra văn hóa doanh nghiệp tiên tiến nhưng phải phù hợp với tình hình và bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, vì đời sống, việc làm của người lao động.

            Những năm gần đây, phong trào xây dựng đời sống văn hóa trong công nhân, viên chức, lao động do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam chỉ đạo đã có những chuyển biến tích cực, gắn với phong trào xây dựng “Doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa”, nhất là sau khi Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 52-CT/TW, ngày 9/01/2016 về nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho công nhân, lao động các khu công nghiệp, khu chế xuất. Để phân định rõ phạm vi, tính chất vấn đề “Xây dựng văn hóa doanh nghiệp” với “Xây dựng doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa” chúng ta cần hiểu thêm để triển khai thực hiện đảm bảo đúng chức năng, thẩm quyền, tránh chồng chéo đó là:

             Xây dựng văn hóa doanh nghiệp trước hết thuộc chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm của người quản lý doanh nghiệp, nhằm thu hút và huy động sự tham gia tích cực của lực lượng lao động, các tổ chức, đoàn thể trong doanh nghiệp, thông qua các giải pháp, phương thức phù hợp, tác động làm cải biến các quan hệ sản xuất trong doanh nghiệp, tạo ra những giá trị riêng về vật chất hoặc giá trị tinh thần như truyền thống doanh nghiệp, giá trị thương hiệu, ý thức tự giác và danh dự cá nhân, mối quan hệ đoàn kết, uy tín doanh nghiệp, chất lượng dịch vụ hoặc sản phẩm đặc trưng của doanh nghiệp v.v… tất cả những giá trị xây dựng được, đều nhằm mục đích cho sự phát triển bền vững, tạo nên sức mạnh cạnh tranh, sự giàu có cho doanh nghiệp và người lao động.

Xây dựng doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa là nhiệm vụ của các cấp, các ngành, đoàn thể nơi doanh nghiệp đứng chân, những người quản lý chuyên môn, đoàn thể trong doanh nghiệp, bằng hành động phù hợp của mình, tạo ra những giá trị văn hóa đạt tới các chuẩn mực chung do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước quy định, tạo môi trường thuận lợi cho người lao động cống hiến, phát triển tự do, toàn diện về đức, tài, trí, thể, mỹ, trong một giai đoạn nhất định và được cấp có thẩm quyền xem xét, công nhận danh hiệu “Doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa”.

Xây dựng văn hóa doanh nghiệp không chỉ là động lực phát triển của doanh nghiệp, mà còn là động lực quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn của tỉnh, góp phần đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trong thực tế việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp còn có những vấn đề cần xem xét; nhiều doanh nghiệp chỉ coi trọng lợi nhuận, lợi ích kinh tế trước mắt, mà chưa chú ý tới việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thiết lập thương hiệu, uy tín, thực hiện phúc lợi xã hội v.v... dẫn tới việc nhanh chóng gặp phải những trở ngại, khó khăn, thiếu sức cạnh tranh trên thị trường; cá biệt là các hành vi trốn tránh nghĩa vụ, trách nhiệm nộp thuế vào ngân sách Nhà nước; trốn đóng Bảo hiểm xã hội cho người lao động; trốn đóng kinh phí công đoàn cho tổ chức công đoàn; chế độ, chính sách của người lao động bị xâm phạm... những doanh nghiệp này ít có khả năng phát triển trước áp lực cạnh tranh không kém phần gay gắt hiện nay.

Hai vấn đề xây dựng văn hóa doanh nghiệp và xây dựng doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa có khác nhau về quy mô, hình thức nhưng tất cả đều hướng đến xây dựng một mối quan hệ ứng xử tốt của con người; giữa người sử dụng lao động với người lao động, giữa con người với môi trường doanh nghiệp, môi trường xã hội, môi trường thiên nhiên làm cơ sở góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước, của doanh nghiệp và đời sống vật chất, tinh thần của người lao động. Xây dựng doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa là một nhiệm vụ lớn, công việc chung của xã hội do chính quyền điều hành, đoàn thể phối hợp vận động. Trong xu thế phát triển và hội nhập quốc tế hiện nay, xây dựng doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa là cơ sở tiền đề cho việc tiến hành xây dựng văn hóa của mỗi doanh nghiệp nhằm đáp ứng đòi hỏi, thích nghi với những yêu cầu, nguyên tắc, chuẩn mực nhất định của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta; mỗi doanh nghiệp cần phải xem xét, lựa chọn những cách làm năng động, hiệu quả vì sự phát triển bền vững của doanh nghiệp, vì đời sống, việc làm của người lao động.